Bölüm I

Bilişim Teknolojilerine (BT) Giriş

Hayata geçirilmemiş her bilgi, doğru ile yanlış arasında bir yerdedir.

El-Cezeri

Daha mahiyeti açıkça anlaşılamayan, iyi veya kötü olarak değerlendirilemeyecek çok önemli bir teknoloji toplumsal yapıyı, işletmelerin işlemlerini ve kişisel yaşantıyı hızla değiştirmektedir. Bugün Dünya’da “Information Technology” ve Türkçe’de “Bilişim Teknolojileri” olarak adlandırılan bu teknolojik araç ve metotlar, buharın 19. yüzyılda ve elektriğin 20. yüzyılda toplumlarda ve işletmelerde yaptığı değişimi günümüzde yapmaktadır.

Son elli yılda bilim, teknoloji, ulaşım, haberleşme, iletişim, lojistik ve özellikle de Bilişim Teknolojilerindeki (BT) gelişmeler insan yaşamının her alanında olduğu gibi asıl işletmelerin üretmesini, rekabet etmesini, yönetilmesini ve kontrol edilmesini tamamen değiştirmiştir. BT sektöründe geliştirilen teknolojiler önce araştırma üniversitelerinde ve savunma sanayinde kullanıldıktan sonra rekabetin en yoğun yaşandığı iş dünyasında kullanılmışlardır. Çünkü teknolojik değişimlerin ilk başladığı yerler genellikle işletmeler olmaktadır.

Bugün bilgisayarlar, cep telefonları, internet ve mobil iletişim olmadan bir işletme yönetilebilir mi? İnternet olmadan elemanların nasıl çalışabileceği hayal edilebilir mi? Excel, PowerPoint ve Word gibi ofis programları olmadan işletmelerde işler nasıl yürüyebilir? Bilgisayar ağları olmadan Holdingler, şirketler, KOBİ’ler, Vakıflar, Devlet gibi organizasyonlar nasıl çalışabilir? Çizim programları olmadan mimarlar ve mühendisler nasıl proje çizebilir? Facebook, Twitter, Skype, e-posta ve en önemlisi de cep telefonu olmadan elemanlar nasıl iletişim kurabilir?

Daha önemlisi, BT işletmelerin yaşamını ve rekabetini kolaylaştırıyor mu yoksa zorlaştırıyor mu? Yeni küresel İş Dünyasında işletmeler arası ilişkiler BT tarafından nasıl etkileniyor? BT işçiden, yöneticiden ve hatta işyeri sahibinden davranışlarını değiştirmesini istemektedir. O halde, BT’ler iş dünyasında işçiyi, yöneticiyi, işvereni ve yatırımcıyı nasıl etkiliyor? BT, işletme yönetimi ve çalışma metotlarının küresel Dünya’yla rekabet edebilecek şekilde yenilenmesini zorunlu hale getirmektedir. Bu durum ulusal, ırkçı ve dogmatik ideolojilerle ne kadar uyumludur? Finansal yatırımların, mamul ve hizmet üretiminin, çevre kirliliğinin, terörizmin ve hatta tüketimin küreselleştiği bu sayısal Dünya’da işletmeler yaşamını sürdürebilmek için BT’leri ve bunlar yardımıyla geliştirilen Bilişim Sistemlerini (BS) nasıl tasarlamalı ve yönetmelidirler? Bu sorulara daha onlarcası eklenebilir.

İşletmelerde veri ve enformasyon yönetiminin en önemli araçları bilgisayarlar, yazılımlar, mobil araçlar ve internet erişimidir ki bunlar birer BT’dir. Bilgisayarlar enformasyonun üretilmesi, paylaşılması ve iletilmesi ile ilgili faaliyetlerin yürütülmesinde kullanılır. Veri ve enformasyonun işletme içinde ve dışında iletilmesi veya paylaşımı günümüzde internet, intranet veya ekstranet yoluyla sağlanmaktadır. Bilgisayar ve iletişim teknolojisi alanındaki gelişmeler sayesinde, kurum içi ve kurum dışı iletişim verimliliği artmakta ve örgütsel karar verme süreci hızlanmaktadır (Tutar, 2010:91).

Dış çevre genellikle örgütlerden (işletmelerden) çok daha hızlı değişmektedir. Yeni teknolojiler, yeni ürünler, insanların değişen zevk ve değerleri her türlü işletmenin kültür, politika ve elemanları üzerinde baskı oluşturmaktadır. Çoğu yerleşik eski işletmeler, çok hızlı değişen bu çevreye uyum sağlamakta yetersiz kalmaktadır. Hiçbir örgüt bu durumu istememesine rağmen, örgütün standart faaliyetleri ve iş yapma alışkanlıkları bu değişimlere karşı bir atalet oluşturmaktadır. Bu değişim eski işletmelerin varolan ve sıkı sıkıya bağlı olunan işletme kültür değerlerine karşı bir tehdit olarak algılanması nedeniyle işletme içi politik çatışmaları körüklemekte ve değişimlerine engel olmaktadır. Diğer yanda değişime hazır genç işletmeler ise genellikle kısa süreli zor zamanları bile geçirecek kaynaklardan yoksun bulunmaktadırlar. Bu yüzden 1919 yılında Fortune 500’deki işletmelerin bugün sadece % 10'unun varlığını sürdürüyor olması şaşırtıcı değildir (Laudon, 2014:86).

Değişime karşı direnen işletme ataletini yenebilmenin yolu elemanların ve yöneticilerin eğitiminden geçmektedir. Kısacası, küresel dünyada yaşanan değişimlere uyabilmenin yolu BT’lere ve insan kaynaklarına yatırımdan geçmektedir. Bu amaçla elemanların ve yöneticilerin farklı olma, analitik ve kritik düşünme, problem çözebilme ve yeni teknolojileri kullanabilme gibi melekelere sahip olması gerekmektedir. Bu melekelere sahip işçi, mühendis ve yöneticilerin yetiştirilmesi ancak Bilişim Teknolojileri haline gelmiş yeni Öğretim Teknolojileriyle mümkündür (Çoruh, 2016b). Burada en önemli görev lider yöneticilere düşmektedir.

Ayrıca, küresel ve teknolojik gelişmeler okul veya öğretim sisteminin ekonomi, demokrasi, ulaşım, hukuk ve ekonomi gibi toplumsal sistemlere duyarlı olmasını bir zorunluluk haline getirmiştir. Bilişim Toplumu ve özellikle işletmeler öğretim kurumlarından teknolojiyi icat eden, geliştiren ve kullanabilen bireyler yetiştirmesini beklemektedir (Çoruh, 2016b). Ülkelerin eğitim ve öğretim sistemlerinin bu ihtiyaçlara cevap vermesi zaman alacağından işletmelerin kendi eğitim/öğretim sistemleriyle araya girmesi yaşamsal bir zorunluluktur. İnternet ve intranet teknolojileri işletmelere öğretim alanında birçok ekonomik imkân sunmaktadır.

Ortaçağ'da, gerçekleştirilen bir icadın, halk tarafından kullanılabilir hale gelebilmesi için ortalama 200 sene geçmesi gerekmiştir. Günümüzde bu süre mekanik ürünler için 6-12 ay arasına kadar düşmüştür. Yazılım konusunda gerçekleştirilen bir buluş veya yenilik ise neredeyse aynı gün içinde kullanılabilmektedir (Kul, 2013:20).

Günümüzün en hızlı gelişen BT araçları olan mobil cihazlardaki gelişmeler gittikçe hızlanmaktadır. 2009 yılında ilk defa sabit hatlardan daha fazla kablosuz cep telefonu hattı kullanıma açılmıştır. Bu sayede cep telefonları, internet üzerinde gerçekleşen e-posta, mesajlaşma programları ve video konferansları işletme yönetiminde gerekli araçlar haline gelmişlerdir (Laudon, 2014:6). Statista.com web sitesine göre Dünya genelinde 4.77 milyar insan 2017 yılında mobil aygıtları kullanmışlardır. Bu sayının 2019 yılında 5.07 milyara ulaşacağı öngörülmektedir. Türkiye’de TUİK tarafından açıklanan Mart 2017 sonu rakamlarına göre 11 009 614 sabit telefon, 75 724 413 adet cep telefonu ve 64 335 111 internet kullanıcısı vardır.

Diğer yandan E-ticaret ve internet reklamcılığı ekonomik durgunluk zamanlarında bile hızla büyümeye devam etmektedir. Google'ın çevrimiçi reklam gelirleri 2009'da $25 milyarı aşmıştır ve internet reklamcılığı yılda % 10'dan fazla büyümeye devam etmektedir (Laudon, 2014:6).

ABD’de güvenlik ve muhasebe ile ilgili yeni kanunlar, birçok işletmenin...